سنجش در روانشناسی بالینی

سنجش یکی از کارهای مهم روانشناس بالینی است. سنجش مثل مداخله و روان درمانی یکی از کارهای بسیار مهم است.

سنجش بالینی (clinical assessment) عبارتست از ارزیابی نقاط قوت و ضعف فرد، مفهوم بندی مسأله (و عوامل سبب شناختی احتمالی) و تجویز راهی برای کاهش مشکل.

سنجش عملی نیست که یک دفعه انجام شود و برای همیشه خاتمه یابد بلکه در بسیاری از موارد یک فرایند مستمر است و حتی مثل روان درمانی، یک امر روزمره. سنجش بالینی است که تعیین می کند متخصص بالینی چگونه تصمیم گیری یا مشکلات را حل کند. 

همانطور که پزشکان پیش از آنکه درمان را تجویز کنند ابتدا باید به ماهیت بیماری پی ببرند، در حرفه روانشناسی بالینی نیز چنین است. یعنی متخصص بالینی پیش از هر گونه اقدامی و پیش از هر نوع مداخله ای باید به ارزیابی و سنجش دقیق مراجع بپردازد و تعریف دقیقی از مشکل داشته باشد.

ارجاع :

سنجش با ارجاع شروع می شود و متخصصان بالینی کار را با یک پرسش ارجاعی(referral question) شروع می کند. یک نفر (والدین، معلم، روان پزشک، قاضی یا شاید یک روانشناس) سوالی در مورد بیمار دارد.

اطلاعاتی که متخصص بالینی در سنجش بالینی به دنبال آنهاست تا حد زیادی تحت تأثیر گرایش نظری او قرار می گیرد. مثلاً متخصصی که گرایش روان پویشی دارد بیش از متخصصی که گرایش رفتاری دارد در مورد تجارب اوایل کودکی سوال می کند. همچنین متخصصان بالینی در استنباط و تفسیرشان از اطلاعات بدست آمده از مراجع نیز با هم متفاوتند. برای مثال از نظر متخصصان بالینی دارای گرایش روانپویشی، سردردهای مکرر نشانه وجود یک نوع نفرت مخفی است در حالی که از نظر متخصصان دارای گرایش رفتاری می تواند معلول فشار کاری باشد.

پس سنجش مجموعه استانداردی از روش ها نیست. به تمام مراجعان آزمون های مشابهی داده نمی شود و از تمام آنها سؤالات مشابهی پرسیده نمی شود. هدف سنجش کشف ماهیت روانی حقیقی مراجع نیست بلکه هدف سنجش، توصیف مراجع به شکلی مفید است؛ توصیفی که در نهایت موجب حل مسأله شود.

مصاحبه :

در تمام حرفه ها، مصاحبه فن اصلی جمع آوری داده ها و تصمیم گیری است. اساسی ترین و متداول ترین فن روانشناسان بالینی، مصاحبه سنجشی است. دامنه گسترده کاربرد و انعطاف پذیری مصاحبه باعث می شود تا متخصصان بالینی از آن به عنوان ابزار اصلی در تصمیم گیری بالینی، شناخت و پیش بینی استفاده کنند. البته باید توجه داشت که سودمندی مصاحبه به مهارت و حساسیت و دقت نظر متخصص بالینی بستگی دارد.

بخش زیادی از آنچه درباره مصاحبه مطرح می شود در مورد درمان هم کاربرد دارد، چون درمان معمولا با رابطه ای که در جریان مصاحبه برقرار می گردد، شروع و بر اساس آن پی ریزی می شود.

خصوصیات عمومی مصاحبه ها :

۱) تعامل : مصاحبه یک تعامل و گفتگوی هدفدار است. تفاوت مصاحبه با گفتگوهای روزمره در این است که مصاحبه کننده در این تعامل هدفدار عمل می کند و موظف است مصاحبه را در مسیر هدف مورد نظر هدایت کند.

مصاحبه شکل های متفاوتی دارد مثل حقیقت جویی، تخلیه هیجانی و بازجویی. هدف اصلی مصاحبه ها مشخص کردن داده ها، اطلاعات، عقاید یا نگرش ها آن هم به ماهرانه ترین شکل ممکن است.

۲) مصاحبه در برابر آزمون : مصاحبه ها، حد فاصل گفتگوهای معمولی و آزمون ها هستند. مصاحبه ها هدفمندتر و سازمان یافته تر از گفتگوهای معمولی هستند و در عین حال رسمیت و استاندارد بودن آنها در برخی از موارد از آزمون های روانی کمتر است. اکثر مصاحبه ها حداقل تا حدودی انعطاف پذیرند. در نتیجه خصیصه اصلی روش مصاحبه این است که فرصت بیشتری جهت اخذ داده ها از یک شخص یا مراجع فراهم می آورد. این انعطاف پذیری، نقطه قوت و ضعف بسیاری از فنون مصاحبه محسوب می شود.

۳) هنر مصاحبه : مصاحبه در واقع یک هنر است. در مصاحبه ها به مهارت و ابتکار نیاز داریم جز در مصاحبه های ساخت دار و رسمی. مهارت مصاحبه کننده در این است که چه موقع کندوکاو کند، چه موقع سکوت کند و چه موقع به طور غیر مستقیم حرف بزند و ظرافت به خرج دهد.

سنجش رایانه ای 

1. در سنجش رایانه ای به نشانه های غیر کلامی بیمار توجه نمی شود.
2. رایانه ای نداریم که زبان را بدون هیچ قید و شرطی پردازش کند.
3. رایانه ها نمی توانند سیر اختلال روانی یا زنجیره زمانی نشانه ها را پردازش کنند.
4. رایانه ها نمی توانند قضاوت بالینی بکنند.

مبانی و فنون مصاحبه:

چه عواملی در سودمندی مصاحبه نقش دارند:

• ۱) عوامل مربوط به شرایط فیزیکی مصاحبه
• ۲) عوامل مربوط به ماهیت بیمار (هدف بیمار از مراجعه و نوع مشکلش چیست؟).
• ۳) آموزش و تجربه مصاحبه گر.

محیط مصاحبه(آرایش فیزیکی): برای یک مصاحبه برخی آرایش های فیزیکی بسیار مطلوب هستند. دو نکته بسیار مهم در این رابطه، تأمین یک حریم خصوصی و جلوگیری از مزاحمت است. دفتر کار متخصص بالینی باید نسبتا خنثی و در عین حال دل نشین باشد. به طور خلاصه، دفتر کاری که مبلمانش خیلی جلب توجه کند یا بیمار را وادار به اظهار نظر بکند، دفتر کار مناسبی نیست. دفتر کار باید چیزی حدفاصل یک دفتر کار خشک و بی روح و یک دفتر کار پر از اشیای مزاحم باشد.

یادداشت برداری: به طور کلی بهتر است مصاحبه کننده در حین مصاحبه اما گاه گاهی یادداشت برداری کند. متخصص بالینی می تواند چند عبارت کلیدی را یادداشت کند تا بعداً به کمک آن ها صحبت های رد و بدل شده را به یاد آورد. ضرورت انجام این کار آن است که پس از ملاقات با چند بیمار دیگر، به یاد آوردن گفتگوهای مصاحبه های قبلی دشوار می شود. بنابراین مقدار کمی یادداشت برداشتن مطلوب به نظر می رسد. به طور کلی اکثر بیماران مقداری یادداشت برداری را تحمل می کنند، ولی نباید تمام صحبت ها را کلمه به کلمه یادداشت کنیم (جز در هنگام مصاحبه ساخت دار).

اشکالات یادداشت برداری جزء به جزء این است که باعث می شود:

• ١- متخصص بالینی روی ماهیت صحبت های بیمار تمرکز نکند.
• ٢- روان شناسان بالینی از فهم واقعی ظرایف و معنای اظهارات بیمار باز می ماند.
• ٣- از مشاهده کردن بیمار و دقت به خرج دادن در مورد تغییرات ظریف چهره یا حرکات ظریف بدنش غافل می سازد.
• ۴- ثبت کامل مصاحبه مستلزم آن است که بعداً وقت زیادی صرف کنیم و آن را مو به مو بخوانیم.

ضبط کردن مصاحبه با رضایت بیمار مشکلی ندارد. ضبط کردن مصاحبه بیشتر برای متخصص بالینی تهدید کننده است تا بیمار، خصوصا اگر قرار باشد مقامات بالاتر یا دیگر مشاوران، وی را ارزیابی کنند.

تفاهم :

شاید اساسی ترین جزء یک مصاحبه خوب، رابطه متخصص بالینی و بیمار باشد. البته کیفیت و ماهیت این رابطه به هدف مصاحبه بستگی دارد. تفاهم غالباً برای اشاره به رابطه بیمار و متخصص بالینی به کار می رود.

تفاهم عبارت است از ایجاد یک فضای راحت و داشتن درک متقابل از هدف مصاحبه. هیچ ترفندی برای ایجاد تفاهم نمی تواند جای پذیرش بیمار، درک کردن او و احترام گذاشتن به شخصیت او را بگیرد. باید بیماران را بر اساس مشکلاتشان مورد قضاوت قرار ندهیم.

تفاهم رابطه ای مبتنی بر احترام، اعتماد متقابل و قدری سهل گیری است. درک کردن، خلوص، پذیرش و همدلی، فن نیستند. یک اشتباه متداول در میان مصاحبه کننده گان مبتنی بر این است که در همان ابتدای مصاحبه می گویند((نگران نباش؛ می دانم چه احساسی داری!)). این گونه اظهار نظرها عملا این ذهنیت را در مراجع ایجاد می کند که مصاحبه کننده احساس وی را نمی فهمد.

ارتباط در مصاحبه:

نحوه شروع یک جلسه: بهتر است جلسه مصاحبه را با یک گفتگوی معمولی شروع کنیم. اظهار نظری مختصر یا طرح سؤالی در مورد دشوار بودن پیدا کردن جای پارک یا صحبت پیش پا افتاده ای در مورد آب و هوا باعث می شوند متخصص بالینی یک آدم معمولی جلوه کند.

چهارچوب بندی و گذر: یکی از کارهایی که باید در مرحله آغازین مصاحبه انجام شود، چهارچوب بندی است. منظور از چهارچوب بندی، مشخص کردن هنجارها و انتظارات در مصاحبه، مشورت یا جلسه درمان است. روانشناسان بالینی موقع چهارچوب بندی، قواعد اصلی تعامل را برای مراجعان خود توضیح می دهند. در چهارچوب بندی، محدوده های زمانی جلسه مصاحبه، چیزهایی که باید در جلسه پوشش داده شوند، نقش های شرکت کنندگان در جلسه، ساختار مصاحبه، رازداری و شرایط نقض رازداری مطرح می شوند.

زبان: متخصص بالینی ابتدا باید تخمین اولیه ای از زمینه و سوابق بیمار، سطح تحصیلاتش و سطح کلی آگاهی او داشته باشد، سپس متناسب با این تخمین اولیه از زبان مناسب او استفاده کند. نباید مددجویان را بچه فرض کنیم؛ کمک خواستن به معنای نفهمی یا کم فهمی نیست.

باید توجه داشت که اگر بدون بکار بردن کلمات چهار هجایی نتوانیم با بیماران ارتباط برقرار کنیم باید در عمق فهم و درک خود شک کنیم. اگر می خواهیم با بکار بردن کلمات بزرگ منشانه، تحسین بیماران را جلب کنیم مشکل داریم. همچنین باید از کلماتی استفاده کنید که بیمار در تفسیرشان دچار سوء تعبیر نشود.

استفاده از سؤالات: مالونی و وارد (۱۹۷۶) متوجه شدند که با پیشرفت مصاحبه، سؤالات متخصصان بالینی سازمان یافته تر می شوند. آنها به چند نوع سؤال اشاره می کنند از جمله سؤالات باز پاسخ، تسهیلی، تصریحی، مواجهه ای و مستقیم. هریک از این سؤالات به نحوی مسیر ارتباط را هموار می کنند و هر یک برای هدف خاصی و بیمار معینی مفیدند.

سکوت: برای مصاحبه کننده مبتدی ناراحت کننده و عذاب آور است. سکوت ها معانی زیادی می توانند داشته باشند. مهم ترین چیز، سنجش معنا و کارکرد سکوت در چهارچوب هر مصاحبه است. شاید مراجع در حال جمع و جور کردن افکارش یا تصمیم گیری در مورد موضوع بعدی قابل بحث باشد. شاید سکوت او نشانه مقاومتش باشد. قطع کردن رشته سکوت بیمار نادرست است.

منبع : روانشناسی بالینی فیرس-تیموتی / مهرداد فیروزبخت / فصل ششم

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *