شناخت اجتماعی و همرنگی با جماعت
خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو
تغییر در رفتار یا عقاید فرد، در نتیجه اعمال فشار حقیقی یا خیالی از طرف شخصی دیگر یا گروهی از مردم، همرنگی نامیده می شود.
تعریف روانشناسی اجتماعی: تقریبا به تعداد روانشناسان اجتماعی، برای روانشناسی اجتماعی تعریف وجود دارد. ولی همه آنها در یک عامل با هم مشترک هستند و آن نفوذ اجتماعی است. پس ساده ترین تعریف برای روانشناسی اجتماعی این است: روانشناسی اجتماعی یعنی نفوذی که مردم بر عقاید و رفتار دیگران دارند. ارسطو نخستین کسی بود که برخی از اصول نفوذ اجتماعی و متقاعد سازی را صورت بندی کرد. در این مطلب با شناخت اجتماعی و همرنگی با جماعت آشنا می شویم.
از دیدگاه اکثر روانشناسان، بشر موجودی اجتماعی بوده و زندگی در محیط اجتماعی برای او اجتناب ناپذیر است. جهان فیزیکی برای انسان غیرقابل تحمل است مگر اینکه داد و ستد اجتماعی و ارتباط متقابل در چنین شرایطی امکان پذیر گردد. روانشناسی اجتماعی بر این نکته تأکید می ورزد که رفتار آدمی هم تابع ذهنیت اوست و هم تابع موقعیت.
شناخت اجتماعی چیست؟
در شناخت اجتماعی (Social cognition)، به نحوه پردازش، ذخیره و به کار بردن اطلاعات در مورد دیگران و موقعیت های اجتماعی مختلف می پردازیم. این رشته به نقشی که فرآیندهای شناختی در تعاملات اجتماعی ما ایفا می کنند، تمرکز می کند. شناخت اجتماعی شامل مجموعه فرآیند هایی است که درک ما از دیگران و چگونگی شناخت ما از انسان ها در دنیای اطرافمان را توصیف می کند. نحوه تفکر فرد در مورد افراد دیگر، رابطه با ادمیان دیگر و محیط اجتماعی وی را شناخت اجتماعی گویند.
رفتار و هنجارهای گروهی
یکی از مباحثی که در روانشناسی اجتماعی مطرح است، عضویت فرد در گروه های اجتماعی و رفتار گروهی است. اکثر انسانها عضو یک یا چند گروه اجتماعی هستند که عبارتند از: خانواده، سازمان کاری، گروه های ورزشی، انجمن های دوستانه و بسیاری گروه های مشابه آنها. بنابراین عضویت در چندین گروه اجتماعی به صورت همزمان امکان پذیر و عادی می باشد؛ لذا یکی از مسائل درخور توجه در روانشناسی اجتماعی، آگاهی از هنجارها و تأثیر گروه های اجتماعی در رفتار افراد آن است.
شاید هنگام مسافرت به یک کشور دیگر بیش از هر وقت دیگر متوجه هنجارهای اجتماعی می شویم. مثلا در کشورهای اروپایی دست دادن و بوسیدن یک خانم و آقا، پذیرفتنی و منطبق با هنجار آن جامعه است ولی دست در دست نهادن زن و شوهر و بوسیدن همدیگر در خیابان های ایران امری ناهنجار و غیرقابل قبول است. ما با نگاه کردن و دقت در رفتار دیگران، سرنخ هایی برای رفتار خود به دست می آوریم تا مبادا سهوا مرتکب اشتباهی شویم که موجبات شرمساری ما گردد.
تعریف همرنگی با جماعت
همرنگی را می توان تغییر در رفتار و عقاید فرد بر اثر اعمال فشار واقعی یا خیالی از طرف فرد یا گروهی دیگر دانست. بعضی مواقع بجای فردگرا یا ناهمرنگ از عنوان منحرف و بجای همرنگ از بازیگر گروهی استفاده می کنیم.
افراد را می توان به گروههای میانه رو، همرنگ و ناهمرنگ تقسیم کرد. نتایج نشان داده است که افراد میانه رو به دلیل همرنگی با هنجارهای گروهی بیشتر از همه مورد علاقه هستند، در صورتی که دلبستگی به افراد ناهمرنگ از همه کمتر است. گروه میانه رو، متمایل است که افراد همرنگ را بیشتر از افراد ناهمرنگ دوست بدارد.
البته همیشه نمی توان همرنگی را سازگارانه و ناهمرنگی را ناسازگارانه دانست، بعضی مواقع نیز وجود دارد که نتیجه همرنگی مصیبت بار و اسفناک است.
همرنگی در جوامع جمع گرا (چین، نروژ و ژاپن) از جوامع فردگرا (فرانسه و امریکا) بیشتر است. متأسفانه در شرایط فعلی جامعه ایران، همرنگی افراد تشویق می شود . اصولا همرنگی در جوامع بسته و محدود بیش تر وجود دارد، زیرا دولت ها تلاش می کنند اشخاص را بر اساس یک فرم و یک قالب نگه دارند و همه آن طوری که جمع می پسندند، عمل کنند.
انواع همرنگی
- پیروی (Compliance)
- اطاعت (Obedience)
- پذیرش (Acceptance)
پیروی
گاهی با یک انتظار یا درخواست، همرنگی می کنیم بدون آن که به کاری که انجام می دهیم واقعا اعتقاد داشته باشیم. در اصل برای بدست آوردن پاداش یا اجتناب از تنبیه، پیروی می کنیم. مثلا کروات می زنیم اگرچه از این کار بیزاریم.
اطاعت
اگر پیروی ما از دستوری صریح باشد(دستور مستقیم کسی که جایگاه بالاتری دارد)، آن را اطاعت می نامیم. مثلاً اگر معلم مدرسه به ما بگوید در صف بایستیم، از او اطاعت می کنیم.
پذیرش
گاهی به کاری که گروه، ما را متقاعد به انجام آن کرده است، واقعاً اعتقاد داریم. این همرنگی، پذیرش نامیده می شود. در واقع پذیرش، هم باور کردن و هم عمل کردن طبق فشار اجتماعی است. مثلا ورزش می کنیم چرا که به ما گفته شده ورزش برای سلامتی مفید است و ما آن را به عنوان یک حقیقت پذیرفته ایم. پذیرش گاهی پس از پیروی رخ می دهد، ممکن است چیزی که از آغاز به آن تردید داشتیم، سرانجام به طور درونی باور کنیم. چرا که نگرش ها تابع رفتارند و عموما چیزی را که از آن دفاع کرده ایم، خواهیم پذیرفت.
دلایل همرنگی
- درست بودن اعمال و افکار دیگران : قضاوت متفق اکثریت ممکن است ما را متقاعد سازد که قضاوت اولیه مان اشتباه بوده است.
- داشتن روابط دوستانه با مردم از طریق رفتار مطابق با انتظار آنها : ممکن است مایل باشیم از تنبیه گروه (از قبیل طرد شدن و مورد ریشخند و تمسخر قرار گرفتن) احتراز جوییم یا از آن پاداشی (از قبیل دوستی و مقبولیت) کسب کنیم.
- تعیین واقعیت امور : بسیاری از مواقع به این دلیل با دیگران همرنگی می کنیم که رفتار آنان تنها راهنمای ما برای عمل مناسب است.
طبق نظر لئون فستینگر هنگامی که واقعیت مادی و فیزیکی به طور فزاینده ای نامعین و مبهم می شود، مردم اتکای بیشتری به «واقعیت اجتماعی» پیدا می کنند و به احتمال قوی، با آنچه که دیگران انجام می دهند همرنگی می کنند. به این دلیل که رفتار گروه، اطلاعات ارزشمندی در مورد توقعات دیگران از آنها در اختیارشان می گذارد.
عواملی که سبب افزایش یا کاهش همرنگی می شود :
- ۱– اکثریت (اتفاق نظر) : اگر اتفاق نظر اکثریت با پاسخ ناهمسانی شکسته شود، قدرت گروه به گونه ای جدی کاهش می یابد. یک عضو مخالف، تاثیر نیرومندی بر رهایی از نفوذ اکثریت دارد.
- ۲- وادار ساختن فرد به متعهد بودن در قضاوت خویش : این روش می تواند همرنگی در اثر فشار گروهی را کاهش دهد.
- ۳- تفاوت فرهنگی : در مورد همرنگی تفاوت های فرهنگی وجود دارند. همرنگی در جوامع جمع گرا (مثل نروژ، چین و ژاپن) ، از جوامع فردگرا (مثل آمریکا و فرانسه) بیشتر است.
- ۴- شخصیت افراد: افرادی که عزت نفس کمتری دارند، خیلی بیشتر به فشار گروه تن در می دهند تا آنهایی که عزت نفس بیشتری دارند. همچنین اگر فردی اعتقاد داشته باشد که برای وظیفه مورد نظر استعداد و قابلیت ندارد، تمایل او به همرنگی افزایش می یابد.
- ۵- جنسیت : به نظر می رسد یک تفاوت جنسی کوچک، ولی پایدار وجود دارد، بدین ترتیب که زنان، بیش از مردان همرنگی نشان می دهند.
گروهی در ایجاد همرنگی موفق تر است که :
- ۱- از افراد متخصص تشکیل شده باشد
- ۲- اعضای گروه برای فرد مهم باشند
- ۳- اعضای گروه به نحوی با فرد قابل مقایسه باشند
هرگاه فرد بتواند محرمانه سخن بگوید، همرنگی خیلی کم می شود. هرچه فرد، بیشتر به تخصص و صداقت فرد دیگر معتقد باشد، تمایل بیشتری برای دنباله روی از وی و همرنگی با رفتار او خواهد داشت. هیجان دارای دو جزء احساسی و شناختی است؛ در پژوهشهای بدست آمده، که مردم حتی برای ارزیابی کیفیت هیجان های خود از دیگران پیروی می کند.
اثرات همرنگی بر جسم
از نظر فیزیولوژیک همرنگی با دیگران کیفیت مناسب تری برای ارگانیزم در بر دارد. آزمایشی در این زمینه نشان می دهد میزان اسیدهای چرب خون کسانی که با دیگران موافقت می کنند، کمتر از مخالفین نظریات گروهی است. آزمایشات نشان می دهد ضریب همبستگی میان نمرات همرنگی و کاهش اسیدهای چرب خون در حدود ۶۳% در جهت مثبت می باشد. چنین ضریب همبستگی قابل ملاحظه بوده و اهمیت مطلب را از نظر فیزیولوژیک بیان می کند.
خوب یا بد بودن همرنگی با جماعت
انسان موجودی اجتماعی است؛ بنابراین مانند اجتماع خودش زندگی و رفتار می کند. ما تا حدودی با اجتماعی که در آن زندگی می کنیم، همرنگ می شویم، ولی در جایی که نیاز به دفاع از هویت، شخصیت و منافع خود است، همرنگ شدن با جماعت توصیه نمی شود. در جایی که حقی زایل می شود و همه سکوت می کنند، همرنگ جماعت بودن می تواند مضر باشد.
به عبارت دیگر جماعتی که کاملا مانند همدیگر هستند و همرنگ می باشند، نمی توانند با هم کار کنند. به همین دلیل داشتن تفاوت ها و تمایزهایی با دیگران لازم و ضروری است.
بنابراین همرنگ جماعت بودن با توجه به برداشتی که از آن داریم می تواند خوب و یا بد باشد. اگر همرنگ جماعت بودن را یک رنگی و مانند دیگران شدن بدانیم، در این صورت شخصیت و هویت فردی را نابود کرده ایم. بنابراین همرنگ جماعت بودن به این شیوه امری نامطلوب و ناپسند است. انسان تا جایی که می تواند باید از هویت، شخصیت و اصالت خود حفاظت کند. انسانی که مانند دیگران است، به نوعی خود را نابود کرده و جایگاهی برای خود قائل نیست.
منابع :
- روانشناسی اجتماعی – الیوت ارونسون – ترجمه دکتر حسین شکرکن – انتشارات رشد
- روانشناسی اجتماعی – ژان استوتزل – ترجمه علی محمد کاردان
- زمینه روانشناسی هیلگارد