این بیماریها در اقوام و مناطق جغرافیایی ویژه ای دیده می شوند و تظاهرات بالینی آنها به صورتی است که جزو بیماری ها و نابسامانی های روانی معمول در سراسر جهان و ذکر شده در طبقه بندی های مرسوم نمی گنجند. برخی از آنها ممکن است مشابهت هایی با نابسامانی های شناخته شده روانی داشته باشند. معروف ترین این وضعیت های روانی وابسته به فرهنگ، آموک نام دارد.
از نابسامانی های روانی وابسته به فرهنگ که در برخی مناطق ایران مشاهده می شود می توان به بادها از جمله زار اشاره کرد.
۱- آموک
این بیماری در شبه جزیره مالایا دیده می شود و عبارت است از تهاجم و پرخاشگری شدید، ناگهانی و بدون انگیزه مشهود. فرد مبتلا که منحصرا از مردان است به وسیله کارد یا اسلحه گرم، در حال دویدن به هر انسانی که سر راه ببیند حمله کرده و او را مجروح یا مقتول می کند. این حالت چند ساعت به طول می انجامد و اگر خود او به علت دفاع دیگران کشته نشود و زنده بماند از کارهایی که حین بحران بیماری انجام داده است هیچ چیز به یاد نمی آورد. عامل این بیماری عموما پس از پایان بحران با همان آلت قتاله خودکشی می کند. اعتقاد به ارواح شریر که بر فرد تسلط می یابند و وجود محدودیت های شدید برای جوانان و میانسالان و در عین حال قایل شدن آزادی پرخاشگری برای کودکان از عوامل زمینه ساز این بیماری به شمار آمده است.
۲- پیبلوکتو
پیبلوکتو یا هیستری قطبی بین زنان اسکیمو دیده می شود. بیمار حین فریاد کشیدن لباس های خود را می درد و ضمن تقلید آوای جانور یا پرنده ای خود را روی برفها می اندازد یا برهنه در سرمای زیر صفر می رود. این حمله یکی دو ساعت به درازا می کشد و پس از آن بیمار کاملا طبیعی به نظر می رسد و چیزی از دوره حمله به یاد نمی آورد. اسکیموها معتقدند حین حمله روح شیطان در قالب آن زن حلول می کند. پیبلوکتو یک حالت تجزیه ای هیستریک است.
۳- روانپریشی هیستریک
این روانپریشی در زنان هندی شایع تر است. آغاز بیماری عموما حاد و تقریبا همیشه به دنبال برخی موقعیت های استرس زای چشم گیر است. ویژگیهای بالینی متعدد در یک بیماری روانپریشانه دیده می شود، از جمله ارزیابی ضعیف از واقعیت، رفتارهای عجیب و غیرعادی و اختلال در تفکر و عاطفه. ممکن است توهمات شنوایی و بینایی موجود باشد. به علاوه شواهدی از نمایشی بودن، عورت نمایی، تمایل به جلب توجه و نوسان در شدت نشانه ها برحسب واکنش محیط دیده میشود و اینها ویژگی هایی است که در یک نابسامانی هیستریک وجود دارد. دوره بیماری به آرامی سپری میشود و طول حمله بیماری در قیاس با موارد معمول روانپریشی های کارکردی کوتاه تر است.
۴- بیماریهای معروف به باد، زارها و اهل هوا
اعتقاد به ارواحی که انسانها را تسخیر می کنند و یاری گرفتن از دعا و افسونگری و تشریفات گوناگون گروهی از جمله رقص، ساز و آواز، قربانی و دادن صدقه به گردانندگان این تشریفات زیربنای این بیماریها و درمان آن را تشکیل می دهد. این گردانندگان که به بابا و ماما موسوم و مرد و زن هستند، خود قبلا دچار این بیماریها بوده و سپس شفا یافته اند. بخش عمده ای از این وضعیت ها جنبه فرهنگی دارد و در سواحل و جزایر ایرانی خلیج فارس و در بلوچستان شایع است و منشا آنها آفریقای سیاه است که از طریق بردگان به جنوب ایران رسیده و با معتقدات سنتی ایران و عقاید اسلامی هم تا حدودی آمیختگی یافته است. بادها انواع گوناگون دارند از جلمه باد زار، باد نوبان، باد مشایخ، باد جن، باد پری، باد دیب، و باد غول. شایعترین و خطرنا کترین بادها، زار است که خود بیش از ۷۲ نوع دارد.
باد متوری:
خیلی خطرناک است. فرد مبتلا نخست دچار گرفتگی و حمله قلبی میشود، سیاه می شود و می افتد. هنگام حمله جیغ های بلند می کشد و می خواهد فرار کند و رو به سوی آب انبار یا چاه یا دریا میرود که خود را غرق کند. زمانی که باد متوری فعالیت نکند، شخص مبتلا بی حرکت می افتد و غذا نمی خورد و در خود فرو می رود.
باد شیخ سنگر:
فرد مبتلا دچار ترس و نگرانی می شود.
باد امگاره:
فرد مبتلا همیشه نگران و ملتهب است. مرتبا راه میرود. شب ها بیدار می ماند و از خانه بیرون میرود. باد فرد مبتلا را وامی دارد زیاد بخورد و چاق شود. بیمار در حین خوردن با صدای بلند می خندد.
باد تقروری:
بیمار می پندارد داخل شکم او چیز عجیبی است یا احساس درد در بخشی از شکم می کند. گاهی کار به جراحی هم می کشد.
باد نوبان:
بیشتر بین فقیران شایع است. فرد مبتلا در آغاز احساس افسردگی و کم حوصلگی میکند و سپس کم خواب و کم خون و در خود فرو رفته میشود. درمان آن با خواندن اشعاری به نام مولودی که اغلب عربی است همراه می باشد و با لرزیدن و گریستن و سر جنباندن فرد مبتلا ختم می شود و سرانجام مورد نوازش بابا قرار می گیرد.
کسانی که بیشتر در معرض ابتلای به بادها هستند در رتبه های اجتماعی و اقتصادی پایین تر قرار دارند. جوانان در برابر بادها آسیب پذیرترند. مبتلایان پس از شفا یافتن جزو اهل هوا می شوند که این گروه سازمان و مقررات و مطهرات و محرمات ویژه خود را دارد. بابا و ماما نه تنها شفادهنده و واسطه درمان هستند بلکه بر اهل هوا ریاست دارند.
منبع : هفته نامه سلامت – شماره دویست وسی ونه