تغییر در معنای لغوی، مرحله گذار است. اما تغییر اجتماعی عبارت است از پدیده های قابل رویت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه، به طوری که هر شخص می تواند یک تغییر را تعقیب کند و نتیجه موقتی آن را در یابد. مطالعه تغییر اجتماعی باید در چارچوب و سقف فضای واقعیتهای اجتماعی که این تغییرات در داخل آن فضا صورت می گیرد،انجام پذیرد.
فضای واقعیتهای گروهی عبارتند از: شکل و ریخت گروه، ساخت گروه، سازمان گروه، مدل رهبری، الگوهای رفتاری و ارزشهای گروه
اصول اساسی تغییر رفتار عضو
مالکم و هولدا نالز: برای ایجاد تغییر در گروه
۱) هم کسانی که قرار است تغییر یابند و هم کسانی که قرار است نفوذ خویش را برای ایجاد تغییر به کار برند، باید احساس قوی در مورد تعلق به گروه داشته باشند
۲) کشش و جذابیت گروه ، بزرگتر و قویتر از رنج و زحمت تغییر باشد
۳) اعضای گروه در قبول اندیشه لزوم تغییر سهیم باشند
۴) اطلاعات مربوط به لزوم تغییر،طرحهای تغییر و نتایج و پیامدهای تغییر تمامی با افراد مربوط درمیان گذاشته شود
۵) گروه آنچنان فرصت و موقعیتی رابرای فرد،به وجود آورد که وی بدون ترس از هر گونه تهدید و یا تنبیهی رفتار مورد نظر را در بوته آزمایش و تمرین قرار دهد.
تغییر رفتار در گروه
بر اثر تاثیر نظام اجتماعی، تغییراتی را در ساخت و رفتار گروههای محدود،همچون خانواده،کلاس درس،گروه معلمین و مربیان،خدمات درمانی و بهداشتی گروه مشاوره و غیره را مشاهده می کنیم که هر یک از این گروهها بر روابط اعضا در درون خود تاثیر گذارده موجب تغییر رفتار آنان می گردد.
تغییر و رابطه فرد و گروه
منظور از رابطه فرد و گروه،مشخص کردن چگونگی تاثیر یک فرد بر ساختار گروههایی است که با توجه به بعضی از متغیرها می توان گفت که این گونه تاثیر فردی در هر گونه گروه در ارتباط با موارد زیر است:
۱) یک سری منافع یا نقشهای مشخص و ممتاز در بطن گروه
۲) درجه تاثیر پذیری که از لحاظ اجتماعی انتظار می رود
۳) همگنی یا تشابه شیوه هایی که اعضا نقش خود را بر اساس آن انجام می دهند
۴) حدود مشارکت دموکراتیک در اخذ تصمیم،مخصوصا در موقعیتهای اتفاق آرا
بالز و استرودبک معتقدند که : گروهی که بر مبنای وظیفه ای متشکل می شوند،عموما در طی مراحلی پیشرفت می کنند، جهت یابی، ارزشمندی، کنترل و واکنش مثبت و منفی اعضای این گروه از مرحله ای به مرحله دیگر توسعه و تغییر می یابد.
ساختار گروهها به سه طریق صورت می گیرد:
خود بخودی: برخورد تصادفی و کشف ارزشها و منافع مشترک و مکمل هم
اختیاری: گزینش و انتخاب اعضای گروه به منظور دستیابی به هدف
اجباری: عضویت اجباری افراد که توسط مقام رسمی یا قدرت مافوق تحمیل شده است.
سوروکین به طریقی کلی ثابت کرد که سرعت تشکل گروهها نسبت معکوس با طول عمر در چارچوب حد کمال گروه دارد و ابعاد و وسعت آن با پایداری و پویایی گروه نسبت مستقیم دارد.
در سازمانهای رسمی،رقابت و چشم و همچشمی در میان اعضای مدعی ترفیع و پستهای بالاتر،موجب ظهور تقلا و کوشش می شود و موجب تغییر در رفتار می گردد . برخی از تلاشها برای یافتن راه حل،در جهت تقلیل تشدد یا حذف ضد گویی ها منتهی به مصالحه یا تصمیم گیری مستبدانه و انضباطی می گردند.
عوامل موثر در تغییر رفتار فرد:
الف) نیازهای زیستی- روانی: نیازهای زیستی در ابتدا نیازهای اولیه است. نیازهایی چون خورات،پوشاک و مسکن که عامل مهمی در برقراری ارتباط با دیگران است. نیازهای زیستی اگر از طرف گروه رفع نگردد موجب تغییر رفتار عضو در گروه می گردد.
نیازهای روانی که شناخته شده ترین آنها نیاز به احساس امنیت،نیاز به دوست،نیاز به صحبت دو جانبه، نیاز به خودنمایی ،نیاز به تعلق(تعلق به دیگران و تعلق داشتن برای خود) است. که این نیازها در شرایط اجتماعی مختلف و در ارتباط با ساخت و اهداف گروههای مختلف به اشکال مختلف تاثیر می گذارد و در ارتباط با شخصیتهای مختلف و در شرایط زمانی و مکانی به صورتهای مختلف رفتار فرد را تحت تاثیر قرار می دهد.
ب) امیال اساسی: روانشناسان و جامعه شناسان براین امر متفق القول اند که بعضی از امیال مشترک در افراد در همه جوامع و در همه گروهها وجود دارد که این امیال بر طرز سلوک و چگونگی رفتار و کردار انسان تسلط دارند.
راتز نهوفر: پنج مورد از نیازمندیهای اساسی که در همه جا محرک انسان است عبارتند از: میل جنسی، میل حفظ بدن،میل به پیشرفت،میل اجتماعی ،میل به وجود برترین
البیون اسمال نیز فهرستی از امیال اساسی را ارائه می دهد که از نظر وی این امیال محرک اصلی افراد و موثر در رفتار فرد هستند این امیال عبارتند از:تندرستی،ثروت،روح اجتماعی،دانش،زیبایی و تندرستی
مهمترین امیال اساسی انسان از دید شارل فوریه که از نظر او شناخت آنها در پی ریزی جامعه سوسیالیزم ضرورت دارد عبارتند از:
۱) چهار میل انفعالی: جاه طلبی،عشق،دوستی،عرق خانوادگی
۲) سه میل توزیعی: میل به تحریک و توطئه،میل مخلوط(تمرین حواس و ورزش روح)نوجویی و تنوع طلبی
چهار میل اساسی در کلیه افراد بشر از دید توماس:
میل به کسب تجارب جدید، میل به امنیت، ابراز دوستی و جلب محبت و میل به جلب نظر و تایید دیگران
شدت این امیال و نیروهای آن نسبت به فرد فرق می کند و تاثیر این نیروها بر رفتار فرد،بستگی به وضعیت گروه،ساخت،کارکرد گروهی دارد که فرد درآن فعال و نقش ایفا می کند.
ج) وابستگیهای برون گروهی
وابستگیهای برون گروهی و نیازهای ناشی از آن در رفتار فرد در گروه مورد نظر،تاثیر دارد و موجب تغییر در رفتار می گردد. گروه در صورتی می تواند در کار خود پیشرفت کند که به همان اندازه در ارزیابی امور مربوط به خود و مبادله رفتار بین اعضا موفق باشد.