اختلال شخصیت وسواسی

مشخصه های اختلال شخصیت وسواسی، محدود بودن هیجانات، منظم و مرتب بودن، مداومت و پافشاری، سرسختی و یکدندگی،‌ و بلاتصمیمی است. خصیصه محوری این اختلال عبارت است از کمال طلبی و انعطاف ناپذیری به گونه الگویی نافذ و فراگیر. این اختلال را در ICD-10 اختلال شخصیت آنانکاستیک (anancastic) نامیده اند.

همه گیر شناسی

این اختلال در مردان شایعتر از زن هاست و بیش از همه در فرزندان اول خانواده تشخیص داده می شود. همچنین در بستگان تنی (بیولوژیک) و درجه اول افراد مبتلا بیشتر از جمعیت عمومی پیدا می شود. در سابقه این بیماران حاکم بودن مقررات سفت و سخت اغلب به طور مشخص وجود دارد. فروید این فرضیه را مطرح کرده بود که اختلال مزبور، به مشکلاتی مربوط است که در مرحله مقعدی رشد روانی – جنسی و عموماً نزدیک دو سالگی روی می دهد، اما این نظریه در مطالعات گوناگون تأیید نشده است.

تشخیص

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری، در مصاحبه، رفتاری رسمی، و خشک دارند. نمی شود گفت که حالت عاطفیشان کند یا تخت است، بلکه شاید محدود(constricted) توصیف خوبی از آن باشد. اینها در صحبت کردن پیشدستی نمی کنند و خلقشان معمولاً جدی است. ممکن است از اینکه خودشان بر جریان مصاحبه مسلط نیستند، مضطرب گردند. پاسخ های بسیار پر طول و تفصیلی به سوالات می دهند. مکانیسمهای دفاعی مورد استفاده آنها عبارت است از دلیل تراشی،‌ جداسازی (isolation)، ذهنی سازی، وارونه سازی (واکنش وارونه)،‌و ابطال (undoing).

شکل ناسازگارانه وظیفه شناسی افراطی در شخصیت وسواسی دیده می شود.

ملاک های تشخیصی DSM در مورد اختلال شخصیت وسواسی :

براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، فردی که مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی جبری است باید حداقل ۴ مورد از ویژگی های زیر را داشته باشد:

• خودش را وقف کارش کرده است در حدی که از خانواده و دوستانش دور شده است.
• علاقه شدیدی به کمالگرایی و کنترل افراطی همه چیز در محیط اطراف و روابطش با دیگران دارد.
• فرد بخشنده ای نیست.
• نمی تواند انجام کارها را به دیگران واگذار کند.
• نمی تواند وسایل کهنه یا بی استفاده را دور بیندازد، حتی با وجود اینکه هیچ ارزش معنوی و احساسی هم برایش ندارد.
• بیش از حد وظیفه شناس است.
• بیش از حد درگیر جزئیات، قوانین، لیست ها و دستورها می شود، به حدی که از اصل کار و هدف اصلی اش دور می ماند.
• در رابطه با اخلاقیات، ارزش ها، اصول اخلاقی و دیگر قوانین، به شدت انعطاف ناپذیر است و خود را پایبند به آنها می داند.

نشانه های دیگر شخصیت وسواسی شامل موارد زیر است:

• از صمیمت اجتناب می کنند.
• روی یک ایده یا فکر به شدت درگیر می شوند و گیر می کنند.
• نمی توانند احساساتشان را بروز دهند.
• معمولا بی احساس به نظر می رسند یا احساساتشان را محدود می کنند.
• به شکلی انعطاف ناپذیر و سفت و سخت به قوانین پایبند هستند.
• برای انجام هر کاری فهرست وظایف و زمان انجام کارها درست می کنند.
• برای همدلی با دیگران و حفظ روابطشان با دیگران به مشکل بر می خورند.
• خودشان را کاملا وقف کارشان می کنند.
• قرض دادن وسایلشان به دیگران برایشان سخت است.
• هر چیزی باید عالی باشد. حتی کوچکترین کارها و جزئیات باید به بهترین شکل ممکن باشند.

خصایص بالینی

مشغولیت ذهنی افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری به قواعد،‌ مقررات، نظم و ترتیب،‌ جزئیات و دست یابی به کمال است. همین صفات باعث می شود کلیت شخصیت آنها در مجموع،‌محدود و بسته باشد. آنها مصرنانه معتقدند که از قواعد باید به دقت پیروی کرد و قادر نیستند آنچه را به نظرشان تخطی می آید، تحمل کنند. به همین دلیل انعطاف پذیر نیستند و صعه صدر (tolerance) ندارند.

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری ،‌مهارتهای بین فردی چندانی ندارند. رسمی ،‌جدی، و فاقد شوخ طبعی اند. آنها مردم را از خود فراری می دهند، نمی توانند حد وسط را بگیرند، و به اصرار می خواهند دیگران را تحت سلطه خواسته های خود در آورند. اما اگر کسی به نظرشان مقتدرتر از خود آنها بیاید، خواسته های او را به نحوی آمرانه برآورده می سازند. آنها چون از اشتباه کردن می ترسند،‌نمی توانند به تصمیم قاطعی برسند و دایم درباره تصمیمی که می خواهند بگیرند، فکر می کنند.

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری اکثر اوقات وضع زناشویی پایداری دارند و در کار خود نیز کفایت و شایستگی از خود نشان می دهند،‌ اما دوستان زیادی ندارند. هر چیزی که روال زندگی این ها را یا آنچه را خود وضعی باثبات برای خود می پندارند، بخواهد به هم بزند، ممکن است به اضطراب فراوان و یک سلسله اعمال آیینی (rituals) منجر شود که آنها بر زندگی خود تحمیل می کنند و می خواهند به دیگران هم تحمیل کنند.

دلایل بروز اختلال شخصیت وسواسی

دلیل بروز این اختلال کاملا روشن نیست، ولی نظریه های مبتنی بر سبک دلبستگی می گویند کودکانی که والدینی داشته اند که به شدت مراقبشان بودند و اجازه تجربه و کشف محیط را به آنها نمی دادند، معمولا شخصیت وسواسی دارند. همچنین افرادی که در کودکی از لحاظ  عاطفی و تجربه احساس همدلی رشد کافی نداشته اند و یا دلبستگی ایمن با والدینشان را تجربه نکرده اند، در بزرگسالی دچار شخصیت وسواسی می شوند.

تشخیص افتراقی

هرگاه وسواس های فکری و عملی عود کننده در کار باشد، اختلال وسواسی جبری را باید در محور I‌ مطرح کرد. افتراق میان بیماران سرپایی دارای برخی صفات وسواسی – جبری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری شاید از همه دشوار تر باشد. تشخیص اختلال شخصیت را تنها زمانی باید مطرح کرد که بیمار مثمرثمر بودن خود را از نظر شغلی و اجتماعی به مقدار چشمگیری از دست داده باشد. در برخی از بیماران، اختلال هذیانی هم ممکن است همزمان با اختلالات شخصیت وجود داشته باشد که باید ذکر کرد.

سیر و پیش آگهی

اختلال شخصیت وسواسی – جبری سیری متغیر و غیر قابل پیش بینی دارد که گاهی وسواس های فکری یا عملی هم ممکن است در آن راه پیدا کند. برخی از نوجوانان مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری ممکن است در بزرگسالی به افرادی گرم، گشاده نظر، و با محبت تبدیل شوند؛ اما در برخی دیگر، این اختلال ممکن است مقدمه اسکیزوفرنی باشد یا چند ده سال بعد که روند سالخوردگی آن را تشدید کرد، ممکن است به اختلال افسردگی اساسی تبدیل شود.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری اگر در موقعیت هایی قرار گیرند که مستلزم کاری روشمند ،‌استدلالی ، یا دقیق باشد، ممکن است موفق باشند، اما اگر با اتفاق غیر منتظره ای رو به رو شوند،‌ بسیار آسیب پذیر می شوند و زندگی خصوصی خود را نیز ممکن است وقف کار خود بکنند.

درمان

رواندرمانی:

بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی – جبری بر خلاف بیماران دچار سایر اختلالات شخصیت اغلب خود می دانند که بیمارند و لذا خودشان به جست و جوی درمان بر می آیند. این بیماران که از تحصیلات خیلی بالایی برخوردارند و خیلی هم معاشرتی اند،‌ تداعی آزاد(free association) و درمان غیر هدایتگرانه را خیلی ارج می نهند. اما این درمان ها اغلب طولانی و پیچیده است و بروز مشکلاتی از نظر انتقال متقابل در آنها شایع است.

دارودرمانی:

کلونازپام (klonopin) علایم بیماران دچار اختلال وسواسی – جبری شدید را تخفیف می دهد، ولی هنوز معلوم نیست که در اختلال شخصیت وسواسی – جبری هم مفید واقع می شود یا نه. اگر علایم و نشانه های اختلال وسواسی – جبری (OCD) غالب شود، کلومیپرامین (anafranil) و داروهای سروتونرژیک نظیر فلوکستین ممکن است مفید واقع گردد . نفازودون (serzone) ممکن است برای برخی بیماران مفید باشد.

راهکارهایی برای کاهش شخصیت وسواسی

استرستان را مدیریت کنید. پایین نگه داشتن استرس یکی از روش هایی است که کمک زیادی به شما می کند. یادگیری روش هایی برای مدیریت و کاهش استرس می تواند به شما کمک کند تا بتوانید در موقعیت های پیش بینی ناپذیر استرستان را کنترل کنید.

روش هایی برای خودمراقبتی یاد بگیرید. افرادی که دچار اختلال شخصیت وسواسی هستند خیلی راحت خودشان را نادیده می گیرند تا بتوانند روی پروژه ای که در حال انجامش هستند تمرکز کنند. پس باید یاد بگیرید چطور از خودان مراقبت کنید و چطور به خودتان توجه کنید.

از مدیتیشن و ذهن آگاهی غافل نشوید. ذهن آگاهی می تواند به شما کمک کند تا زمان هایی که دچار کمالگرایی و در نتیجه اضطراب می شوید را شناسایی و برای کاهش استرس خود قدمی بردارید. اگر مدیتیشن را با ذهن آگاهی ترکیب کنید، می توانید راحت تر با موقعیت های استرس زا و چالشی روبرو شوید.

منبع : خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک / ترجمه دکتر فرزین رضایی

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *