بیماران مبتلا به اختلال شخصیت وابسته (dependent) نیازهای خود را تحت الشعاع نیازهای دیگران قرار می دهند، مسئولیت های مهم زندگی خود را به گردن دیگران می اندازند، به خود مطمئن نیستند، و اگر جز برای مدتی کوتاه تنها بمانند، احساس ناراحتی بسیاری می کنند. به این اختلال عنوان شخصیت وابسته منفعل (passive-dependent) هم داده اند. فروید قایل به یک بعد وابسته دهانی برای شخصیت بود که مشخصه هایش عبارت بود از وابستگی، بدبینی (pessimism)، ترس از امور جنسی،به خود مطمئن نبودن، انفعال، تلقین پذیری (suggestibility)، و فقدان مداومت و پافشاری در کارها. این توصیف به طبقه اختلال شخصیت وابسته در DSM-IV-TR شباهت دارد.
همه گیر شناسی
اختلال شخصیت وابسته در زنها شایعتر از مردان است. در یک مطالعه معلوم شده است که ۲/۵ درصد از تمام اختلالات شخصیت در این مقوله جای می گیرد. این اختلال در بچه های کوچک خانواده شایعتر از بچه های بزرگ است. افرادی هم که در کودکی بیماری جسمی مزمنی داشته اند، ممکن است بیش از بقیه مستعد این اختلال باشند.
تشخیص
این گونه بیماران در مصاحبه، مطیع و فرمانبردار به نظر می رسند. سعی می کنند همکاری داشته باشند، از سوالهای مشخص استقبال می کنند، و دلشان می خواهد راهنمای شوند.
ملاک های تشخیصی DSM در مورد اختلال شخصیت وابسته :
نیازی نافذ، فراگیر و افراطی به مراقبت شدن،که به سلطه پذیری، وابستگی و ترس از جدایی بینجامد؛ این حالت از اوایل بزرگسالی شروع شده باشد و در زمینه های گوناگون به چشم آید، که علائمش وجود حداقل پنج تا از موارد زیر است:
- ۱) بدون توصیه و اطمینان بخشی فراوان دیگران، در گرفتن تصمیمهای روزمره مشکل داشته باشد.
- ۲) نیازمند آن باشد که دیگران مسئولیت اکثر مسائل عمده زندگیش را به عهده بگیرند.
- ۳) به خاطر ترس از برخوردار نشدن از حمایت یا تأیید دیگران، در ابراز مخالفت با آنها مشکل داشته باشد.
- ۴) در دست زدن به طرح ها و برنامه ها یا انجام امور به اتکای خودش و بدون کمک دیگران، مشکل داشته باشد.
- ۵) در کسب حمایت و پشتیبانی دیگران بیش از حد معطل بماند،تا جایی که حتی حاضر شود کارهایی را که خوش نمیدارد، انجام دهد.
- ۶) در تنهایی احساس ناراحتی یا درماندگی کند، به دلیل ترس مبالغه آمیز از نداشتن قدرت مراقبت از خود.
- ۷) با ختم یک رابطه صمیمانه، فوراً به جست و جوی رابطه ای دیگر برآید تا آن را منبع مراقبت و حمایت از خودش قرار دهد.
- ۸) ذهنش به طرزی غیر واقعگرایانه به این اندیشه مشغول باشد که مبادا برای مراقبت از خودش تنهایش بگذارند.
خصایص بالینی
مشخصه اختلال شخصیت وابسته، رفتاری حاکی از وابستگی و سلطه پذیری به صورت الگویی نافذ و فراگیر است. افراد مبتلا به این اختلال از تصمیم گیری عاجزند،مگر آنکه با دیگران به مقدار بسیار زیادی مشورت کرده و کاملا مطمئن شده باشند. آنها از موقعیتهای مسئولیت آور پرهیز می کنند و اگر از آنها خواسته شود که نقش رهبر را در جایی به عهده بگیرند، مضطرب می شوند و ترجیح می دهند تحت سلطه باشند. پافشاری در انجام تکالیفی را که مربوط به خودشان است، دشوار می یابند، اما اگر قرار باشد آن تکالیف را برای کسی دیگر انجام دهند، مداومت در آنها کاری برایشان ندارد.
این گونه بیماران دوست ندارند تنها باشند و دلشان می خواهد کسی را پیدا کنند که بتوانند به او وابسته شوند؛ همین نیاز آنها به دلبستگی به فرد دیگر است که روابط آنها را خدشه دار ساخته است. در جنون دو طرفه (folie a deux) یا اختلال روانپریشی مشترک، معمولا یکی از دو نفر به اختلال شخصیت وابسته مبتلاست که عضو سلطه پذیر آن می شود و نظام هذیانی عضو دیگر را که پرخاشگری و جرأتمندی بیشتری دارد و فرد به او وابسته شده را، در خود می پذیرد.
بدبینی، بی اطمینانی به خود، انفعال، و ترس از ابراز احساسات جنسی و پرخاشگرانه، مشخصه های رفتار بیمار مبتلا به اختلال شخصیت وابسته است. اینگونه افراد ممکن است همسری بدرفتار، بی وفا، یا الکلی را مدت ها تحمل کنند، برای اینکه احساس دلبستگیشان به او خدشه دار نگردد.
تشخیص افتراقی
صفت وابستگی در بسیاری از اختلالات روانپزشکی دیده می شود و به همین دلیل تشخیص افتراقی آن دشوار است. وابستگی از نکات برجسته در بیماران مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی و مرزی است، منتها بیماران دچار اختلال شخصیت وابسته معمولا با یک نفر رابطه ای دیرپا برقرار می کنند، نه این که به مجموعه ای از افراد وابسته شوند. افراد را آشکارا دست نمی اندازند و سر کار نمی گذارند. رفتار وابستگی در بیماران دچار بازارهراسی (agoraphobia) هم ممکن است وجود داشته باشد، منتها در بیماران بازار هراس، اغلب سطح بالایی از اضطراب و حتی پانیک دیده می شود.
سیر و پیش آگهی
درباره سیر اختلال شخصیت وابسته چیز زیادی نمی دانیم. کارکردهای شغلی این گونه افراد اغلب مختل است، به طوری که نمی توانند مستقلاً و بدون کنترل دقیق کس دیگری کارهای خود را انجام دهند. روابط اجتماعی اینها اغلب فقط با کسی است که به او می توانند وابسته شوند و خیلی از اینها مورد بد رفتاری جسمی یا روانی قرار می گیرند، چون جرأتمند نیستند و نمی توانند ابراز وجود کنند. اگر غیبت فردی که به او وابسته اند، زیاد شود، در خطر اختلال افسردگی اساسی قرار می گیرند. با این حال، پیش آگهی این اختلال در صورت درمان، مساعد است.
درمان
رواندرمانی
درمان اختلال شخصیت وابسته اغلب نتیجه بخش است. درمان های مبتنی بر بینش باعث می شود که بیمار بتواند پیشایندهای اولیه رفتار خود را بشناسد و با حمایت درمانگر، به فردی مستقل تر، جرأتمندتر، و با اتکای بیشتر به خودش تبدیل شود. رفتار درمانی، جرأت آموزی (assertive training)، خانواده درمانی و گروه درمانی، همگی به کار رفته و در بسیاری از بیماران پیامدهای موفقیت آمیزی هم داشته است.
دارودرمانی
برای مقابله با علایم معینی مثل اضطراب و افسردگی که از خصایص شایع همراه با اختلال شخصیت وابسته اند، درمان دارویی را به کار برده اند، برای بیمارانی که دچار حملات پانیک می شوند یا اضطراب جدایی زیادی دارند، ایمی پرامین (tofranil) ممکن است مفید باشد. بنزودیازپین ها و داروهای سروتونرژیک هم مفید بوده اند.
منبع : خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک / ترجمه دکتر فرزین رضایی