سطوح و ابعاد عزت نفس

ناتانیل براندن(Nathaniel Branden) در کتاب خود «psychology of self esteem» می‌گوید: عزت نفس دو جنبه‌ی مرتبط به هم دارد:‌ احساس کارآمدی شخصی و احساس ارزش شخصی. عزت نفس ترکیبی است از اعتماد به‌ نفس و احترام به خود. عزت نفس یعنی اعتقاد داشتن فرد به این که توانایی‌ها و شایستگی‌های لازم برای زندگی را داراست و لیاقت زندگی کردن را دارد.

سطوح عزت نفس

عزت نفس بالا کاری می‌کند که خودِ خودتان باشید. باعث می‌شود با سختی‌ها دربیفتید و در حین دست و پنجه نرم کردن با غول مشکلات، باور داشته باشید که شکستش خواهید داد؛ حتی اگر بارها و بارها پشت‌تان به خاک مالیده شود. عزت نفس یک قدرت در درون شماست که نیرومندتان می‌کند و باعث می‌شود دل و جرئت پیدا کنید تا به کسی تبدیل شوید که دل‌تان می‌خواهد.

در یک نگاه کلی می توان گفت افرادی که عزت نفس بالایی دارند، مستقل عمل می کنند، مسئولیت می پذیرند، به پیشرفت هایشان افتخار می کنند، به چالش های جدید مشتاقانه روی می آورند، دامنه وسیعی از هنجارها و احساسات را نشان می دهند، ناکامی ها را به خوبی تحمل می کنند، احساس می کنند که می توانند دیگران را تحت تأثیر قرار دهند . 

عزت نفس بالا به عنوان دیدی سالم در مورد خود در نظر گرفته می شود، یعنی فرد واقع بینانه کمبودهای خود را در نظر می گیرد و در عین حال انتقاد شدیدی نسبت به آنها ندارد. فرد دارای عزت نفس مثبت، خود را به شیوه ای مثبت ارزیابی می کند و در مورد نقاط قوت خود احساس خوبی دارد.

عزت نفس پایین، برادر دوقلوی تردید به خود است. ماری است که همیشه از درون آدم در گوشش می‌گوید: «تو اونقدر خوب نیستی که از جنگ با زندگی سربلند بیرون بیایی.» وقتی عزت نفس آدم پایین باشد، باورش می‌شود که توانایی رسیدن به آرزوهایش را ندارد. در حقیقت عزت نفس پایین جزو علایم چندین اختلال روانی است و می‌تواند انواع گوناگونی از احساسات منفی را با خود به همراه بیاورد: از جمله نگرانی، ناراحتی، پرخاشگری، خجالت، شرم، تنهایی و فقدان خودانگیختگی.

افرادی که عزت نفس پایین دارند، قریحه خود را دست کم می گیرند، احساس می کنند که دیگران برای آنها ارزش قائل نیستند و احساس ناتوانی می کنند، به آسانی تحت تأثیر دیگران قرار می گیرند، دامنه محدودی از عواطف و احساسات را نشان می دهند. از موقعیت های نگران کننده می گریزند، بهانه جویی می کنند، زود ناامید می شوند، برای ضعف های خود، دیگران را سرزنش می کنند.

افراد با عزت نفس پایین ناامیدانه تلاش می کنند تا به دیگران و به خود بقبولانند فرد با کفایتی هستند. این افراد ممکن است از ترس اینکه مبادا دیگران سرانجام آنها را طرد کنند، از برخورد با دیگران ترس داشته باشند و گوشه گیری کنند. فرد دارای عزت نفس ضعیف اساساً فردی است که دلایل اندکی برای به خود بالیدن پیدا می کند.

ابعاد و زمینه های عزت نفس

تا چندی پیش، محققین و نظریه پردازان، عزت نفس را قضاوت کلی شخص در مورد خودش می دانستند اما در سال های اخیر مشخص شده است که افراد خودشان را از زوایا و جنبه های مختلف مورد ارزیابی و قضاوت قرار می دهند .  عزت نفس در پنج زمینه ی اجتماعی ، تحصیلی ، خانوادگی ، جسمانی و کلی مورد بررسی قرار می گیرد که در زیر به آنها می پردازیم.

۱- عزت نفس اجتماعی : احساسات فرد را در مورد خودش به عنوان دوست دیگران شامل می شود . آیا دیگران او را دوست دارند؟ به عقایدش احترام می گذارند ؟ او را در فعالیت های خودشان شرکت می دهند؟ آیا او از برخورد روابطش با دیگران احساس رضایت می کند؟ فردی که نیازهای اجتماعی او ، ارضاء شده باشد و نظر اینکه چقدر این نیازها با مفاهیم سنتی از محبوبیت مطابقت دارند ، از این جنبه ی خود احساس وضعیت خواهد کرد .

۲- عزت نفس تحصیلی : به ارزیابی کودک از خود به عنوان دانش آموز مربوط می شود. این امر تنها ارزیابی ساده ای از توانایی و موقعیت تحصیلی نیست چون همه ی بچه ها که نمی توانند شاگرد اول باشند بلکه این کار نمونه ای از حالتی است که کودک تصمیم می گیرد به قدر کافی خوب باشد . اگر کودک به تمام معیارهای موفقیت تحصیلی دست یابد ( که طبیعتاً این معیارها بوسیله ی خانواده ، دوستان و معلمان شکل می گیرد ) عزت نفس او مثبت خواهد بود . 

۳- عزت نفس خانوادگی : احساسات فرد را نسبت به خود به عنوان عضوی از خانواده منعکس می سازد . فردی که احساس می کند عضو با ارزشی از خانواده ی خود است ، وظیفه ی خود را به نحو احسن انجام می دهد و به لحاظ محبت و احترامی که از والدین و همشیرگان دریافت می کند، احساس امنیت کرده و عزت نفس مثبتی در این زمینه پیدا می کند . 

۴- عزت نفس جسمانی : ترکیبی از ظاهر جسمانی و قابلیت های بدنی است . عزت نفس فرد در این زمینه بر احساس رضایت خاطر او از این امر است که بدنش چگونه به نظر می رسد و عمل می کند. نوعا دختران بیشتر نگران ظاهر خود هستند و پسران نگران توانایی ورزشی ، البته این امر در مورد تمام بچه ها صدق نمی کند و امروزه نقش های سنتی در مورد کودکان در حال تغییر است . تصوری که شخص از بدن خود دارد ، ترکیبی از ظواهر جسمانی و توانایی های بدنی که عزت نفس در این حوزه برمبنای رضایتی که از طریق فعالیت ها و کنشهای بدنی دریافت می شود ، استوار است . بر این اساس، داشتن نواقص جسمانی و یا عدم توانایی در انجام فعالیتها، تأثیر منفی بر عزت نفس خواهد گذاشت

۵- عزت نفس کلی : ارزیابی جامع تری از خود است و بر اساس ارزیابی فرد از اکثر خصوصیات خودش می باشد . عزت نفس کلی در احساساتی از قبیل اینکه من فرد خوبی هستم یا اینکه من اکثر خصوصیات خود را دوست دارم ، جلوه گر می شود . 

منابع :

1. احمدی ، سید احمد. روانشناسی اعتماد به نفس. تهران: نشر مهرداد.
2. پوپ، آلیس؛ مک هال، سوزان و کریهد، ادوارد. افزایش احترام به خود در کودکان و نوجوانان. ترجمه تجلی، پریسا. تهران: انتشارات رشد.

تست آنلاین عزت نفس

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *