نقش خنده در سلامت روان

خندیدن، ابراز احساسی است که در همه فرهنگ ها دیده می شود. نه تنها انسانها قادر به خندیدن هستند، بلکه سایر پستانداران مانند میمون، شامپانزه، سگ و حتی موش ها هم این توانایی را دارند. در انسان، این حس لذت بخش به صورت بارزتری با درک شوخ طبعی همراه است. شاید در مقایسه با سلامت جسم، بتوان گفت که همانطور که برای سلامت قلب و عروق، رعایت توصیه هایی در مورد مصرف نمک و چربی ضروری است، از نقطه نظر بهداشت روان هم، خندیدن می تواند تا حدود زیادی باعث ارتقای سلامت روان و کاهش علائم اضطراب و افسردگی بشود.

توان خنده و شوخی از جمله علائم مهم سلامت روان است و در بیماری هایی مانند اضطراب و افسردگی معمولا این توانایی در اوایل سیر بیماری ار بین می رود. در چنین مواردی که توان خنده و خوشی از بین می رود و تدریجا علائم افسردگی و اضطراب شدت می گیرد. روشی هایی مانند ریلکسیشن (relaxation) و یا داروی ضد افسردگی ممکن است بتواند فشار عصبی مغز را کمتر کند.

در حدود شصت سال پیش، خندیدن و شوخ طبعی(humour) از دیدگاه روانکاوی جزء مکانیزم های دفاعی ذهن(defence mechanism) شناخته شد که در مواجهه با استرس بسرعت می تواند فعال شود و روبرو شدن با شرایط را آسانتر نماید. با کمک فن آوری های تازه مطالعه و تحقیق برای درک ذهن پیچیده انسان دچار تحولات مهمی شده است. مطالعات پروفسور اسکات در دانشگاه کالج لندن(UCL) از جمله تلاش های تازه برای درک ارتباط کلامی و غیر کلامی است که سعی در شناسایی ارتباطات مغز و جسم در ایجاد و درک خنده دارد.

به علاوه مشخص شده که انجام دادن یک رفتار می تواند مسیرهای عصبی مغز را فعال کند، مثلا خندیدن، حتی بدون احساس شادی، باعث خندیدن بیشتر، افزایش میزان پیام رسان‌های عصبی مربوط به شادی مثل دوپامین و اندورفین، و سرانجام خود احساس شادی می شود. همچنین از نظر جسمی، خنده به تنفس بهتر، کاهش فشار خون و کاهش استرس کمک می کند.

خندیدن یک راه ارتباط اجتماعی بسیار قوی است و اولین احساس مثبتی است که در انسان ظاهر می شود. در دوران رشد نوزاد، از ۶ هفتگی لبخند و از دو ماهگی خندیدن آغاز می شود، بسیار زودتر از بروز توان کلامی. این توانایی در ایجاد رابطه عاطفی با مادر (attachment & bonding) و کمک به بقای نوزاد نقش کلیدی دارد. از نظر اجتماعی، خندیدن باعث شکل گیری رابطه بین افراد و احساس تفاهم می شود، درست بر عکس خشم و ترس که افراد را از هم دور می کند.

خنده مسری است؛ ذهن با شنیدن خنده فرد دیگری آماده خنده می شود. این نوع سرایت احساس، به کمک مسیر های عصبی در مغز که به سیستم آینه ای (mirror neuron system) مشهور است، انجام می شود. این اعصاب چه هنگام انجام دادن و چه در هنگام مشاهده یک عمل، فعال می شوند و عملا ذهن مشاهده کننده تجربه ای مانند ذهن تجربه کننده پیدا می کند. مثال دیگری که ممکن است آشنا به نظر بیاید گریه کردن نوزاد با شنیدن گریه یک نوزاد دیگر است، که نتیجه فعال شدن همین سیستم است.

خندیدن یک راه ارتباط اجتماعی بسیار قوی است و اولین احساس مثبتی است که در انسان ظاهر می شود.

در دسامبر ۲۰۱۲ گودیناف (Goodenough) و همکاران در سیدنی استرالیا مطالعه ای مشهور به (SMILE) را منتشر کردند. این مطالعه روی ۳۹۸ سالمند مقیم ۳۵ خانه سالمندان انجام شد و نشان داد خنده درمانی علائم افسردگی و بی قراری را کاهش می دهد. در این مطالعه، نه جلسه دو ساعته خنده درمانی به مدت دوازده هفته به همراه آموزش پرسنل مراقبت کننده از سالمندان برای ارائه روش مشابه در طول همان دوازده هفته ارائه شد.

در مطالعه دیگری در ژاپن که در ژوئیه ۲۰۱۳ منتشر شد، ساکایی (Sakai) و همکاران نشان دادند که خنده درمانی با روش (Smile-Sun method) در مدت درمان در بیمارستان می‌تواند به تقویت چشمگیر ایمنی در مبتلایان به سرطان پیشرفته که تحت جراحی و شیمی درمانی قرار می گیرند کمک کند. آنها همچنین نشان دادند که روان درمانی می‌تواند سیستم ایمنی بیماران مبتلا به سرطان دستگاه گوارش را که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی و شیمی درمانی قرار می گرفتند، بهبود بخشد.

خندیدن به عنوان دارویی بی هزینه و بدون عوارض جانبی می تواند باعث ارتقاء سلامت روان شود. شاید مانند یک ضرب المثل انگلیسی که می گوید اگر روزی یک سیب بخورید به دکتر احتیاج ندارید، بتوان گفت که کمی خندیدن نیاز به روانپزشک را کمتر می کند. بسیاری از ما برای شاد شدن، هدفی را در نظر می گیریم که شادی خود را منوط به دستیابی به آن هدف می بینیم؛ در حالیکه به محض رسیدن به آن هدف، به هدفی جدید فکر می‌کنیم، بنابراین همیشه شادی، چند صد قدم دورتر از ماست. این خود ما هستیم که می توانیم احساسی را که مدت طولانی منتظرش می شویم، زودتر تجربه کنیم.

به‌طور کلی افرادی که می‌خندند و شوخ‌طبعی بیشتری دارند، تاب‌آورتر هستند. تاب‌ آوری یعنی این افراد در مقابل اتفاقات بد زندگی ناگهان نمی‌شکنند و از هم نمی‌پاشند. بلکه منعطف‌ هستند و انعطاف‌پذیری دارند. در برابر اتفاقات بد کمی خم می‌شوند، تا آن اتفاق بگذرد و بعد دوباره می‌ایستند. مطالعات نشان می‌دهد یکی از عوامل اصلی در افزایش تاب‌آوری حس شوخ‌ طبعی افراد است.

به‌طور کلی افراد در مقابل مشکلات مدام به آن فکر می‌کنند. اما وقتی ما شوخ‌طبعی داشته باشیم، سعی می‌کنیم با خنده از موضوع فاصله بگیریم. یعنی فرد احساس می‌کند آن درگیری ذهنی و مشکل از خودش جداست. او می‌داند همه‌ی آن چیزی که در روان او اتفاق می‌افتد، یعنی آن اتفاق استرس‌زا، تمام وجود او نیست. همین مساله یعنی جدا شدن از موضوع به فرد حس خوب و رهایی‌بخش می‌دهد. از سوی دیگر باعث می‌شود میزان تعارض و درگیری فرد با مشکل کم شود.

تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که می‌خندند سطح کورتیزول خون‌شان پایین می‌آید. کورتیزول یک ماده شیمیایی در بدن است که هنگام استرس افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل خنده اثرات خیلی جدی در کاهش استرس دارد.

* درود بر شما که با حمایت خود و دعوت دیگران به مطالعه این مطلب و دیگر مطالبم، به من انگیزه می دهید. لطفا در کامنت ها و مباحثات شرکت کنید و پرسشگر باشید. جهت مشاوره تلفنی یا حضوری با شماره ۰۹۳۵۵۷۵۸۳۵۸ در تلگرام یا ایمو هماهنگ نمایید. همچنین می توانید با شماره ۰۹۱۲۰۷۲۸۷۱۲ تماس بگیرید. *