اختلال تیک عصبی
تیک عصبی راهی برای تخلیه تنش‌های روانی و جسمی در فرد مبتلاست.
اختلال تیک عبارت است از وجود یک سری از حرکات غیر ریتمیک که طبیعت غیر ارادی دارند و یک یا چند گروه از عضلات بدن را گرفتار می کنند.
تیک عصبی حرکات سریع و تکراری ماهیچه‌هاست. تیک عصبی عبارت است از حرکات و یا صداهای غیر منتظره، نامنظم، تکراری و غیرقابل کنترل ماهیچه‌های بدن که با حالات طبیعی فرد تفاوت دارد. به‌طور مثال، فردی که تیک عصبی دارد ممکن است به‌طور سریع و مداوم و بدون آنکه چیزی چشم او را تحریک کرده باشد، پلک بزند.
اختلال تیک عبارت است از وجود یک سری از حرکات غیر ریتمیک که طبیعت غیر ارادی دارند و یک یا چند گروه از عضلات بدن را گرفتار می کنند. تیک عصبی راهی برای تخلیه تنش‌های روانی و جسمی در فرد مبتلاست.
برخی تیک‌ها مثل تیک چشم و تیک ابرو قابل دیدن هستند و برخی تیک ها، قابل رویت نیستند. تیک‌های عصبی معمولاً به دنبال انباشته شدن یک حس ناخوشایند در بدن شروع می‌شوند، که نهایتا به شکل تیک آزاد می‌شود یا فروکش می‌کند. تیک‌های عصبی بیشتر در سر، صورت و گردن ظاهر می‌شوند و پرش پلک یکی از شایع‌ترین انواع تیک‌های عصبی می‌باشد.
شروع تیک‌ها به‌طور معمول در کودکی آغاز می‌شود و سن بروز آن تقریبا ۵ سالگی است. میزان ابتلای مردان به تیک عصبی، سه برابر بیشتر از زنان است. در موارد بسیار نادری هم ممکن است علائم تیک عصبی در دوران بزرگسالی شروع شود. تیک‌های عصبی معمولا عارضه خطرناکی نیستند و به مرور زمان بهبود پیدا می‌کنند.
انواع تیک عصبی
۱- تیک‌های حرکتی : تیک‌های حرکتی، تیک‌هایی هستند که باعث ایجاد تکان‌ها یا حرکاتی در بدن می‌شوند. گاهی اوقات ممکن است تیک‌های حرکتی در ظاهر شبیه به حرکات عادی بدن باشند، اما با این تفاوت که تیک حرکتی را نمی‌توان کنترل کرد. تیک‌های حرکتی شامل موارد زیر است:
- چشمک زدن (Blinking)
- پرتاب کردن سر
- در هم کشیدن بینی
- بالا انداختن شانه‌ها
- تکان دادن سریع بازوها
- باز کردن دهان
۲- تیک‌های صوتی(Phonic) : شایع‌ترین موارد تیک‌های صوتی که با عنوان تیک‌های آوایی نیز شناخته می‌شوند، عبارتند از:
- سرفه کردن
- خرخر کردن یا نالیدن
- در آوردن صدای حیوانات
- خرناس کشیدن
- صدای هیس در آوردن
- فین فین کردن با بینی
- صاف کردن گلو
- جیغ زدن
- تکرار کردن یک صدا، کلمه یا عبارت خاص
۳- تیک گذرا (Transitory) : عبارت است از بروز یک یا چند نوع تیک مختلف که به مدت حداقل یک ماه و حداکثر یک سال در فرد به وجود می‌آید. سن شروع باید قبل از ۱۸ سالگی باشد. در تیک گذرا، فرد یا دچار تیک صوتی است و یا تیک حرکتی. در این نوع تیک، معمولا تیک حرکتی شایع‌تر از تیک صوتی است.
اکثر تیک‌ها از نوع گذرا می‌باشند، خطرناک نبوده و معمولاً بدون هیچگونه درمانی از بین می‌روند. درمان تیک عصبی گذرا تنها در صورتی ضرورت می‌یابد که فعالیت‌های فرد را مختل کند و یا باعث افسردگی و اضطراب شدید فرد شود.
۴- تیک مزمن (Chronic) : برای تشخیص تیک مزمن، تیک فرد باید حداقل یک سال ادامه داشته باشد و پیش از ۱۸ سالگی شروع شده باشد. این نوع تیک، یا حرکتی یا صوتی است؛ ولی هر دو با هم اتفاق نمی‌افتد. این نوع تیک تنها در یک درصد کودکان اتفاق می‌افتد. در صورتی‌که تیک فرد بعد از ۱۸ سالگی نیز ادامه بیابد، احتمال بهبود، بدون درمان آن کم است.
۵- سندرم تورت (Tourette Syndrome ) : اختلال تورت شدیدترین نوع تیک است که برای تشخیص‌گذاری آن، فرد باید حداقل دو تیک حرکتی و یک تیک صوتی داشته باشد. شدت نشانگان تورت در طول زمان ممکن است کاهش و یا افزایش یابد. نشانگان آن در سنین ۱۰ تا ۱۲ سالگی به بیشترین شدت خود می‌رسد و سپس با افزایش سن، اغلب از شدت آن کاسته می‌شود. معمولاً اختلال تورت با اختلالات دیگری همچون بیش‌فعالی و عدم تمرکز(ADHD) و وسواس(OCD) همراه است.
| انواع | ساده (حرکت‌های ناگهانی و کوتاه) | پیچیده یا ترکیبی |
| تیک حرکتی | چشمک زدن، تکان دادن سر، درهم کشیدن بینی، بالا انداختن شانه، باز کردن دهان، تکان دادن سریع بازوها. | حرکت‌های آرام و به نظر هدفمند، مانند: لمس کردن، ضرب زدن، پریدن، چمباتمه زدن، لی‌لی کردن. |
| تیک صوتی | سرفه کردن، خُرخُر کردن، فین‌فین کردن، صاف کردن گلو، جیغ زدن. | تکرار کردن یک صدا یا عبارت خاص، فحش دادن، تکرار کلمات دیگران. |
دلایل تیک عصبی
علل بروز تیک‌های عصبی به طور دقیق، مشخص نیست. تصور می‌شود که تیک به خاطر تغییراتی در قسمت‌هایی از مغز به وجود می‌آید که مسئول کنترل حرکات بدن می‌باشد. تیک‌ها غالبا در نسل‌های مختلف یک خانواده به ارث می‌رسد و این احتمال وجود دارد که بسیاری از موارد آن، ناشی از عوامل ژنتیکی باشد.
تیک‌های عصبی ممکن است ناشی از استرس شدید نیز باشد. بعضی از داروها مانند ریتالین و تگرتول، می‌توانند باعث ایجاد تیک عصبی شوند. در موارد نادری هم ممکن است بعضی از عفونت‌ها که مغز را درگیر می‌کند (مانند انسفالیت)، عامل ایجاد تیک عصبی باشد. اختلالات ژنتیکی یا متابولیکی، بخصوص آن‌هایی که «عقده‌های قاعده‌ای» در مغز را درگیر می‌کنند نیز می‌توانند با تیک‌های عصبی یا رفتارهای شبیه به تیک، ارتباط داشته باشد.
شواهدی مبنی بر ارتباط بین عفونت‌های استرپتوکوکی با تیک‌های عصبی و اختلال وسواس(OCD) نیز به دست آمده است. اختلالات عصبی-روانی خود ایمنی کودکان که به اختصار به آن پانداس(PANDAS) گفته می‌شود، یک عارضه ناشی از عفونت‌های استرپتوکوکی است که در اثر آن، آنتی‌بادی‌هایی که بر علیه باکتری‌های استرپتوکوکی ساخته شده‌اند، به عقده‌های قاعده‌ای در مغز حمله می‌کنند و باعث به وجود آمدن علائم تیک یا OCD در بیمار می‌شود.
مصرف بعضی مواد مخدر نظیر کوکائین و آمفتامین نیز باعث تیک عصبی در مصرف‌کننده می‌شود.
منابع :
- خلاصه روان پزشکی کاپلان و سادوک ، بنجامین سادوک، ویرجینیا سادوک، پدرو روئیز ، مترجم: فرزین رضاعی
- کایرون اکانر ، درمانگری شناختی رفتاری اختلالهای تیک ، مترجم: عصمت دانش و علیرضا سلیمی‌نیا ، نشر ارجمند.