سیستم WDEP در واقعیت درمانی
نظریه انتخاب مانند یک فلسفه زندگی و واقعیت درمانی مانند یک زبان جدید گفتگوست.
واقعیت درمانی تلاشی است بر اینکه افراد بر دنیای درون خویش کنترل بیشتری داشته باشند و مسئولیت رفتار خود را برعهده بگیرند. واقعیت درمانی بر پایه انتخاب استوار است.
وابولدینگ(۲۰۰۲) برای توصیف روش هایی که می توان از آنها برای کاربست واقعیت درمانی استفاده کرد واژه اختصاری WDEP را بکار می برد. هر یک از این حروف شامل :
- W- خواسته ها و نیازها(Want) : اینکه فرد چه چیزی می خواهد.
- D- انجام دادن و جهت دادن(Do) : برای رسیدن به آن خواسته چه اقدامی انجام می دهید.
- E- ارزیابی خود(خودسنجی-Evaluation) : منظور ارزیابی پیشرفت است.
- P- نقشه و برنامه ریزی(Planning) : برنامه ریزی برای موفقیت و عملکرد خود.
خواسته ها (بررسی نیازها و برداشت ها):
واقعیت درمانگران می پرسند : «چه می خواهید؟». در این مرحله به کاوش خواسته ها و نیازهای فرد می پردازیم یعنی همان بررسی آلبوم عکس یا دنیای کیفی وی. به فرد فرصت داده می شود تا تمام جنبه های زندگی خود را کاوش کند. موارد زیر سوالاتی هستند که به فرد کمک می کند آنچه را که می خواهد، مشخص کند:
- اگر شما فردی بودید که آرزویش را دارید، چه جور آدمی بودید؟
- اگر آن گونه که دوست دارید زندگی می کردید، چه می کردید؟
- چه خواسته ای دارید که به نظر نمی رسد از زندگی بدست آورید؟
- آیا واقعا می خواهید زندگی خود را تغییر دهید؟
تا زمانی که تصویری از خواسته های خود نساخته اید، ایجاد انگیزه پایدار و شناسایی موثرترین گام ها دشوار است. به محض اینکه به خواسته ای می رسیم، خواسته های دیگرمان سر بر می آوردند، خواسته هایی سیال که سازنده دنیای درونی ما هستند و با تغییر شرایط به مرور عوض می شوند، به راحتی ممکن است اسیر مسائلی فوری ولی غیر ضروری شویم و از امور حیاتی تر زندگی غافل بمانیم.
جهت و انجام دادن :
درمانگر فقط به رفتار جاری می پردازد و تمرکز بر زمان حال است. وی می پرسد که «اکنون چه کاری انجام می دهید؟». در همان ابتدای مشاوره، با درمانجویان درباره جهت کلی زندگی آنها بحث می شود. درمانگر می خواهد ببیند فرد چه کاری برای رسیدن به هدفش انجام می دهد.
واقعیت درمانی روی کسب آگاهی و تغییر رفتار کامل فعلی تمرکز دارد. واقعیت درمانگران برای دستیابی به این هدف، سوال های از این قبیل می پرسند:
- اکنون چه کاری انجام می دهید؟
- هفته گذشته عملا چه کاری انجام دادید؟
- در هفته گذشته چه کار متفاوتی را دوست داشتید انجام دهید؟
- چه چیزی اجازه نداد تا کاری را که دوست دارید انجام دهید، انجام ندادید؟
- فردا چه کار خواهید کرد؟
تغییر دادن آنچه که انجام می دهیم و فکر می کنیم، از تغییر دادن احساسات خود راحت تر است. به عقیده گلاسر، دیدن آنچه که انجام می دهیم راحت و انکار کردن آن غیر ممکن است.
ارزیابی:
محور واقعیت درمانی درخواست از درمانجویان برای انجام خودسنجی های زیر است: آیا رفتار فعلی شما آنچه را که اکنون می خواهید برای شما تامین می کند و آیا شما را در جهتی که دوست دارید پیش می برد؟ مشاور از طریق سوال کردن ماهرانه، به درمانجویان کمک می کند تا رفتار موجود خود و جهتی که آن ها را پیش می برد ارزیابی کنند.
سوالهایی از این قبیل پرسیده می شود:
- آیا کاری که انجام می دهید به شما کمک می کند یا آزارتان می دهد؟
- آیا کاری که اکنون انجام می دهید همان کاری است که دوست دارید انجام دهید؟
- آیا رفتار شما برایتان مفید است؟
- آیا بین کاری که انجام می دهید و آنچه که بدان معتقد هستید، همخوانی سالمی وجود دارد؟
- آیا کاری که انجام می دهید برخلاف مقررات است؟
- آیا چیزی که می خواهید واقع بینانه و دست یافتنی است؟
- آیا در نظر گرفتن آن به این صورت به شما کمک می کند؟
- تا چه اندازه ای خود را نسبت به فرایند درمان و تغییر دادن زندگی خود متعهد می دانید؟
- بعد از بررسی دقیق آنچه که می خواهید، آیا به نظر می رسد که برای شما و دیگران خیلی جالب است؟
درخواست از درمانجویان برای ارزیابی هریک از عناصر رفتار کامل آنها، تکلیف اساسی واقعیت درمانی است. مشاور وظیفه دارد درمانجویان را به ارزیابی کیفیت اعمال آن ها ترغیب کرده و به آن ها کمک نماید تا انتخاب های ثمربخش بکنند. تا زمانی که افراد ابتدا به این نتیجه نرسیده باشند که تغییر مفیدتر خواهد بود، تغییر نمی کنند. بدون خودسنجی صادقانه بعید است که درمانجویان تغییر کنند.
بنابراین، واقعیت درمانگران نهایت تلاش خود را به خرج می دهند تا به درمانجویان کمک کنند هر یک از عناصر رفتاری را دقیقا ارزیابی کنند. وقتی که درمانگران از درمانجوی افسرده ای می پرسند که آیا این رفتار در بلند مدت مفید است، ایده تغییر را به درمانجو معرفی می کنند. فرایند ارزیابی عناصر انجام دادن، فکر کردن، احساس کردن، و فیزیولوژی رفتار کامل، در چارچوب مسئولیت درمانجوست.
واقعیت درمانگران ممکن است در ابتدای درمان با برخی درمانجویان رهنمودی باشند، زیرا برخی رفتارهای درمانجو نتیجه بخش نیستند. برای مثال، هنگام کار کردن با درمانجویانی که در حالت بحرانی قرار دارند، لازم است به آنها صریحا توصیه شود چه کاری مؤثر و چه کاری بی تأثیر است. سایر درمانجویان، مثل افراد الکلی و فرزندان افراد الکلی در ابتدای دوره درمان به رهنمود نیاز دارند، زیرا آنها اغلب رفتارهای معقولی در سیستم کنترل خود ندارند تا بتوانند این موضوع را ارزیابی کنند که چه موقعی زندگی آنها به طور جدی از کنترل مؤثر خارج است. این درمانجویان احتمالا تصاویر تیره ای دارند و گاهی نمی دانند چه می خواهند و اینکه آیا خواسته های آنها معقول است یا نه. هنگامی که آنها پخته شوند و مرتبا با مشاور تعامل کنند، یاد می گیرند که با کمک کمتری از جانب مشاور، به ارزیابی بپردازند.
برنامه ریزی و عمل:
قسمت عمده فرایند مشاوره، اختصاص به برنامه ریزی و عمل به آن دارد. به درمانجو کمک می شود تا برای ارضای خواسته ها و نیازهای خود برنامه ریزی کنند. فرایند برنامه ریزی و اجرای آن، افراد را قادر می سازد تا بر زندگی خود کنترل موثری کسب کنند. این برنامه، نقطه شروع یا جای پایی در زندگی را در اختیار درمانجو قرار می دهد. در صورت لزوم برنامه ها را می توان تغییر داد. مشاور در طول مرحله برنامه ریزی مرتبا درمانجو را ترغیب می کند تا پیامدهای انتخاب ها و اعمال خود را بپذیرد.
یک برنامه خوب باید ویژگی های زیر را داشته باشد:
- برنامه باید در محدوده انگیزش و توانایی های درمانجو باشد.
- برنامه باید ساده و درک آن راحت باشد. عینی و قابل اندازه گیری باشد.
- برنامه روال مثبتی را در بر داشته باشد و در قالب آنچه که درمانجو دوست دارد انجام دهد، بیان شود.
- برنامه خوب باید استمرار داشته باشد و هر روز اجرا شود.
- برنامه هرچه زودتر اجرا شوند و فعالیت فرایندمدار را شامل شوند.
- درمانگر باید قابل دستیابی بودن و واقع بینانه بودن برنامه را به کمک درمانجو بررسی و ارزیابی کند.
منبع : نظریه و کاربست مشاوره و روان درمانی، جرالد کری، ترجمه سید محمدی.