تعریف پرخاشگری :
پرخاشگری ، هیجان جهان شمولی است که در همه فرهنگ ها دیده می شود و شایعترین مشکلات رفتاری دوران نوجوانی است که موجب ناراحتی و پریشانی نوجوان و اطرافیان وی شده و بهداشت روانی او را مختل میکند . ارائه تعریف دقیقی از پرخاشگری دشوار است و در زبان معمول این اصطلاح به طرق مختلف به کار رفته است. اگر چه ساختار خشم مشترکاتی با پرخاشگری و خصومت دارد اما این اصطلاحات مترادف هم نیستند. دال وکیو والیور عنوان می کنند پرخاشگری نتیجه ی نگرش پرخاشگرانه است که فرد را به سوی رفتارهای پرخاشگرانه هدایت می کند. همچنین پرخاشگری به رفتار قابل مشاهده و به قصد آسیب رسانی اطلاق می شود . اما خصومت ، احساس دشمنی نسبت به یک فرد یا گروه خاص است که میتواند رفتارهای پرخاشگرانه را برانگیزد.
زمانی می توان از واژه پرخاشگری استفاده کرد که چهار شرط رعایت شده باشد:
- ۱- فردی که رفتارش توام با پرخاشگری است و آن رفتار را عمداً انجام دهد.
- ۲- رفتار پرخاشگرانه در روابط بین فردی که حاکی از تعارض یا ناکامی باشد، رخ دهد.
- ۳- شخصی که دارای رفتار پرخاشگرانه است، قصدش برتری یافتن بر فردی باشد که نسبت به او رفتار پرخاشگرانه دارد.
- ۴- شخصی که دارای رفتار پرخاشگرانه است در جهت جدال تحریک شده یا تا حد اعلای شدت ، آن جهت و مسیر را طی کند .
درمورد ارتباط خشم با پرخاشگری ، دیفن باخر عنوان می کند ،خشم با پرخاشگری مترادف نیست . خشم به حالت عاطفی یا هیجانی که از تهییج ملایم تا خشم وحشیانه گسترده است ، اطلاق می شود و اغلب هنگامی متجلی می گردد که راه نیل به اهداف یا برآوردن نیازهای افراد سد می شود و پاسخ ما به تفکرات خشمگین کننده درونی ماست که به واسطه احساس و رفتار غیرمنصفانه در ما ایجاد می شود. در حالی که، پرخاشگری به منزله وارد آوردن آسیب آشکار یا رفتارهای تنبیهی مستقیم به سایر افراد یا اشیا تعریف می شود.
همچنین در لغتنامه وبستر پرخاشگری به این صورت تعریف شده است : عمل قدرتمندانه که به قصد غلبه یا تسلط صورت می گیرد و یا حملات بی دلیل و یا تجاوز و رفتار خصمانه منتهی به ضرب و جرح و تخریب ، به خصوص هنگامی که این اعمال پس از احساس عجز و ناکامی اتفاق افتاده باشد. پرخاشگری را می توان با توجه به نیت و هدف فرد پرخاشگر تعریف کرد. دراین تعریف، پرخاشگری رفتاری است که هدف آن صدمه زدن به خود و یا فرد دیگر باشد. در این صورت ، یک رفتار آسیب زا، در صورتی پرخاشگری محسوب می شود که از روی قصد و عمد، به منظور صدمه زدن به دیگری یا خود انجام گرفته باشد . آسیب رسانی عمدی به دیگران، تنها شامل رفتارهای پرخاشگرانه نمی باشد، بلکه ممکن است این آسیب در انواع شیوه ها پیاده شده و حتی متضمن آزارهای روانی نظیر تحقیر، توهین و فحاشی نیز شود . در واقع پرخاشگری، حاوی مبادرت عمدی ایجاد آسیب های جسمانی به دیگران تلقی می شود .
اونیل می گوید : ارتباط پرخاشگری با خشم این است که خشم یک عامل فعال کننده برای پرخاشگری است و این رابطه بیشتر تسهیل کننده است تا علی و معلولی ، هرچند که خشم همیشه منجر به پرخاشگری نمی شود ، افراد بایستی اجزای خشم خود را بشناسند و بدانند که پرخاشگری چگونه از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. طیف احساسات و رفتارهای پرخاشگرانه، با درصد بالا در پاسخ به احساس تهدید و آمادگی افزایش یافته برایحمله است. اعمال پرخاشگرانه که روی یک طیف قرار دارند از بیقراری شروع می شود، به سمت تهدید زبانی پیش میرود و به تهدید فیزیکی و اقدام به دیگر کشی وسعت پیدا می کند و حتی گاهی شامل اعمال حساب شده خشونت وحشیانه و سادیسم هم می شود .
در جوامع امروزی کلمه aggresstion مترادف تجاوز به قلمرو دیگران است، چه نظامی و یا اقتصادی و یا شخصی، نظیر بهره برداری یک انسان از انسانی دیگر . امروزه پرخاشگر و خشن نامیدن کسی در واقع نوعی تحقیر کردن و مهر خشونت، خودخواهی، بدخواهی و گاهی خطرناک بودن، بر پیشانی او زدن می باشد .
در مورد انگیزه های بنیادی انسان برای پرخاشگری ، برخی روان شناسان به نیاز انسان به کنترل اشاره کرده اند . چنین به نظر می رسد که نیاز به کنترل رخدادها و افراد یکی از ویژگیهای اصلی انسان است . لذا جای تعجب ندارد که انسان دامنه وسیعی از تدابیر را برای اعمال چنین کنترلی گسترش دهد. رفتارهای پرخاشگرانه را می توان زیر مجموعه ای از رفتارهای کنترل دانست که غالباً و نه همیشه بوسیله خشم فعال می شوند .
انواع پرخاشگری:
تا کنون تقسیم بندی های متفاوتی از پرخاشگری مطرح شده است. به طور مثال، در یک تقسیم بندی، دو نوع پرخاشگری نام برده شده است: پرخاشگری خالص یا عاطفی و پرخاشگری ناخالص یا ابزاری . پرخاشگری عاطفی به دلیل نوعی برانگیختگی عاطفی صورت می گیرد. برای مثال وقتی که کسی مورد اهانت قرار گیرد و به اهانت کننده حمله می کند و قصد آسیب رساندن به او را دارد ، پرخاشگری ، عاطفی است . در پرخاشگری ابزاری، پرخاشگری به مثابه ابزاری برای رسیدن به هدفی خاص به کارگرفته می شود. مثلاً کسی که می خواهد شغل شخص دیگری را تصاحب کند، دروغی را درمورد او شایع می کند. در این مورد به پرخاشگری ابزاری متوسل شده است.
انواع پرخاشگری از دیدگاه کانر :
۱- پرخاشگری پیدا – پنهان
پرخاشگری پیدا با یک عمل مقابله جویی پرخاشگرانه فیزیکی مشخص می شود ، مثل جنگ فیزیکی، تهدید دیگران، به کاربردن اسلحه در اعمال خصمانه و سرپیچی آشکار از قوانین و صاحبان قدرت . پرخاشگری پنهان به اعمال پرخاشگرانه نهانی و مخفی گفته می شود مثل رفتارهایی همچون دزدی ، آتش افروزی ، فرار از خانه یا مدرسه . لوبر و اشمالینگ با بررسی ۲۸ مطالعه انجام شده بر روی کودکان و نوجوانان دارای مشکلات روانی و تحلیل این مطالعات، ابعاد رفتارهای پرخاشگرانه آنها را مشخص نمودند . این مطالعات، اطلاعات ۱۱۶۰۳ کودک و نوجوان ۲ تا ۱۸ سال را در بر می گرفت . آشکارترین پرخاشگری در این سنین شامل فعالیت زیاد و جیغ زدن ، کله شقی و سرسختی ، حملات قشقرق و آسیب زدن به مردم بود . پرخاشگری های پنهان شایع در این سنین شامل مصرف الکل یا دارو ، فرار از آموزشگاه ، عضویت در گروه های غیرقانونی، دزدی و اقدام به آتش افروزی بود.
۲- پرخاشگری فعالانه – واکنشی
پرخاشگری فعالانه ، رفتاری تعمدی و اجباری است که به منظور به دست آوردن یک هدف دلخواه صورت می گیرد و با تقویت خارجی کنترل می شود . ریشه های این نوع پرخاشگری در نظریه یادگیری _ اجتماعی یافت می شود. پرخاشگری واکنشی، پاسخ دفاعی همراه با عصبانیت است به تهدید و ناکامی. ریشه های این نوع پرخاشگری در نظریه پرخاشگری – ناکامی قابل مشاهده است. در پرخاشگری فعالانه فرد ، اطرافیان خود را علیه شخص دیگر، دریک گروه جمع می کند . وی برای غلبه بر دیگران از قدرت فیزیکی استفاده می کند و دیگران را به منظور به دست آوردن هدف خود ، تهدید می کند. در پرخاشگری واکنشی، فرد وقتی مورد تهدید قرار می گیرد، به آسانی عصبانی می شود. فرد احساس می کند که همیشه دیگران درجنگ با او مقصر هستند و آنها شروع کننده مشکل و دردسر هستند، چنانچه فردی دیگر به صورت اتفاقی و تصادفی ، آسیبی به او برساند ، برای مثال با او برخورد کند، وی تصور می کند که دراین کار تعمدی وجود داشته و سپس با عصبانیت و نزاع به آن پاسخ می دهد .
۳- پرخاشگری سودمند – خصمانه
پرخاشگری سودمند ، یک پاداش و یا نتیجه برای فرد پرخاشگر به دنبال دارد که به میزان ناراحتی قربانی ربطی ندارد. پرخاشگری خصمانه، به منظور ایجاد ضرب و جرح و درد در قربانی صورت می گیرد، بدون آنکه هیچ نتیجه ای برای فرد پرخاشگر داشته باشد . هارتاپ در یک مطالعه پرخاشگری سودمند(معطوف به شیء)و پرخاشگری خصمانه (معطوف به شخص) در تعاملات همتاها در قبل از دبستان و کودکان دبستانی را توضیح داد . پرخاشگری سودمند به تدریج و با افزایش سن رو به کاهش رفت ، در حالی که پرخاشگری خصمانه همراه با بالا رفتن سن، افزایش یافت . تفاوت های جنسیتی بیانگر آن بود که پسرها پرخاشگری خصمانه بیشتری نسبت به دخترها نشان دادند ولی در پرخاشگری سودمند، بین دختران و پسران تفاوتی مشاهده نشد.
۴- پرخاشگری عاطفی – غارتگرانه
خصوصیات این نوع پرخاشگری بسیار شبیه پرخاشگری فعالانه – واکنشی می باشد. پرخاشگری عاطفی ، یک واکنش به تهدید است که این تهدید می تواند توسط یک فرد دیگر و یا اجتماع صورت پذیرد . هدف این پرخاشگری دفاع است. این نوع پرخاشگری همراه با حمله غیرقابل برنامه ریزی شده و کنترل حرکتی ضعیف می باشد . در این هنگام سیستم عصبی خودمختار ، سطح بالای برانگیختگی را تجربه می کند. پرخاشگری غارتگرانه، یک رفتار معطوف به هدف و با انگیزه قبلی است که برنامه ریزی توسط فرد، همراه با کنترل حرکتی مناسب انجام می شود . برانگیختگی سیستم عصبی خودمختار، در این نوع پرخاشگری پایین می باشد.
در پرخاشگری عاطفی، فرد به اموال و دارایی خود آسیب می زند، به طور کامل از کنترل خارج می شود. خود را درمعرض آسیب فیزیکی و جراحت قرار می دهد و پرخاشگری به نظر بدون هدف می باشد. در پرخاشگری غارتگرانه، فرد در لحظات پرخاشگری می تواند رفتار خود را کنترل کند، بسیار مراقب خود است تا آسیب نبیند و اعمال پرخاشگرانه را با برنامه ریزی انجام می دهد.
۵- پرخاشگری دفاعی – مجرمانه
پرخاشگری دفاعی در پاسخ به یک موقعیت تهدید آمیز ایجاد می شود. پرخاشگری مجرمانه ، به صورت حمله بیجهت و بدون دلیل به فرد دیگر تعریف شده است . اگرچه تمایز بین این دو پرخاشگری نیاز به پژوهشهای بیشتری دارد ، لیکن در یک بررسی مشخص شد که بیشترین پرخاشگری انسانها ، پرخاشگری دفاعی در واکنش به یک تهدید واقعی یا خیالی می باشد . پرخاشگری دفاعی که با ترس مشخص می شود، همراه با سطوح بالای کورتیزول خون می باشد ، اما پرخاشگری مجرمانه همراه با فعالیت پایین سیستم سروتونین ، سطوح بالای تستوسترون و سطح پایین کورتیزول خون می باشد .
منابع :
- ارونسون،الیوت . روانشناسی اجتماعی. ترجمه دکتر حسن شکرکن . تهران: انتشارات رشد.
- کریمی،یوسف . روان شناسی اجتماعی. تهران:انتشارات ارسباران.
- سادوک، بنیامین و سادوک ، ویرجینیا . خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری – روانپزشکی بالینی.
تو سوالات کنکور چرا نوشته بود توی دختران پرخاشگری رابطه ای بیشتره اما اصلا توی انواعش اینجا نیست؟
درود. در متن، انواع پرخاشگری از دید کانر می باشد.
نوع دیگری از پرخاشگری وجود دارد، که به آن پرخاشگری رابطه ای می گویند، که موجب حذف اجتماعی و آزار سایرین می شود. پرخاشگری رابطه ای دارای الگوی رفتاری پرخاشگری جسمانی است که به آسیب و آزار دیگران از راه روابط می انجامد. این نوع پرخاشگری به روابط دوستانه آسیب می رساند و کنار گذاشته شدن فرد از گروه همسالان را در پی دارد. کودک پرخاشگر با پخش شایعات و بدگویی یا وادار کردن سایرین به قطع رابطه دوستانه، موجب حذف یک فرد از گروه می شود. قربانی این نوع رفتار دچار مشکلات سازگاری و روانی-اجتماعی خواهد شد.